Józef Marcinkiewicz był jednym z najwybitniejszych matematyków okresu międzywojnia. Mimo iż jego kariera akademicka trwała zaledwie sześć lat, na trwałe zapisał się w historii matematyki dzięki swoim osiągnięciom w dziedzinie analizy matematycznej. Pamięć o tej zapomnianej postaci przywraca m.in. film „Wybraniec bogów”.
Józef Marcinkiewicz urodził się 30 marca 1910 roku w Cimoszce w powiecie Sokółka. Edukację ze względu na słabe zdrowie rozpoczynał w domu, a następnie kontynuował w białostockim gimnazjum im. Zygmunta Augusta. W 1930 roku zdał maturę i dostał się na Uniwersytet Wileński. Ze względu na szerokie zainteresowania miał problem z wyborem kierunku studiów. Ostatecznie zdecydował się na matematykę. Od początku wyróżniał się na tle innych studentów wiedzą i zaangażowaniem w zajęcia. Zdarzało mu się poprawiać pomyłki wykładowców. Szczególną rolę w edukacji uniwersyteckiej Józefa odgrywał profesor Antoni Zygmund, który otoczył go specjalną opieką i umożliwił rozwój jego umiejętności poprzez indywidualny tok studiów. Pozwoliły mu one na zdobycie tytułu magistra już po trzech latach. Po ukończeniu studiów odbył obowiązkową roczną służbę wojskową.
W 1934 roku wrócił do pracy naukowej jako asystent w Seminarium Matematycznym. W 1935 roku obronił rozprawę doktorską Wielomiany interpolacyjne funkcji absolutnie ciągłych i dzięki stypendium z Funduszu Kultury Narodowej wyjechał na roczny staż na Uniwersytecie Lwowskim, który pozwolił mu na współpracę z twórcami Lwowskiej Szkoły Matematycznej oraz publikację prac w czołowym polskim czasopiśmie Studia Mathematica. W 1937 roku uzyskał habilitację. W 1939 roku dzięki kolejnemu stypendium wyjechał do Paryża, a następnie do Londynu, gdzie zastała go wiadomość o ogłoszeniu w Polsce mobilizacji.
Jako oficer rezerwy wojska polskiego zdecydował się powrócić do kraju. Tam 2 września w Wilnie po raz ostatni spotkał się ze swoim dawnym profesorem Antonim Zygmundem. Uczestniczył w obronie Lwowa, a następnie dostał się do radzieckiej niewoli. O ostatnich miesiącach życia Józefa Marcinkiewicza wiadomo niewiele. Był więźniem obozów w Kozielsku i Starobielsku. Ostatnia wiadomość o nim dotarła do rodziny w marcu 1941 roku. Został zamordowany prawdopodobnie między marcem a czerwcem tego roku. Nie są znane okoliczności jego śmierci, ani miejsce pochówku.
Pamięć o postaci Józefa Marcinkiewicza wskrzesza film Wybraniec bogów w reżyserii Konrada Starczewskiego, Tomasza Matuszczaka i Rafała Pękały zrealizowany przez IPN prezentowany był na XIII Festiwalu Filmowym NNW odbywającym się w Gdyni od 29 września do 2 października 2021 roku.